Mobbing w pracy – czym jest i jak mu przeciwdziałać? 

Przeprowadzone badania pokazują, że doświadczenie mobbingu w pracy w okresie zaledwie 6 miesięcy ma za sobą ponad 40% polskich pracowników. W przypadku tak częstego występowania mobbingu, bardzo ważne staje się zadbanie o to, aby pracownicy mieli świadomość, czym jest to zjawisko i jak powinni reagować na tego typu zachowania przemocowe. Aby jednak stało się to możliwe, istotny jest także poziom świadomości pracodawcy i kadry kierowniczej. Czym jest mobbing w pracy i jak mu przeciwdziałać? Jak pracodawca może zniwelować to zagrożenie w swojej organizacji? 

Czym jest mobbing w pracy i jak rozpoznać mobbera? 

Zdarza się, że słowo mobbing jest używane błędnie np. w odniesieniu do uzasadnionej krytyki, zbyt dużego obciążenia pracowników obowiązkami z powodu złej organizacji pracy lub też otwartych konfliktów w zespole, między równorzędnymi pracownikami. Można się także spotkać z opinią, że osobą stosującą mobbing w pracy może być wyłącznie pracodawca lub osoba zajmująca nadrzędne stanowisko. Co jednak na ten temat mówi polskie prawo? 

Definicja mobbingu w polskim prawie 

Zgodnie z definicją mobbingu zawartą w art. 94(3) Kodeksu pracy, „mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.” 

Powyższa definicja mobbingu precyzyjnie określa, jakie zachowania są działaniami mobbingowymi. Nie wskazuje jednak na to, że sprawcą mobbingu może być wyłącznie pracodawca lub osoba na kierowniczym stanowisku. Nierzadko występuje bowiem mobbing między pracownikami. 

Kim jest osoba stosująca mobbing? Charakterystyczne zachowania mobbera 

 Mobber przejawia zwykle kilka podstawowych cech. Opisując sylwetkę psychologiczną mobbera, można zauważyć, że: 

• manipuluje on emocjami współpracowników, wzbudza w nich poczucie winy, wywiera silną presję, przyjmuje postawę lekceważącą i arogancką wobec współpracowników, ośmiesza, stosuje ataki werbalne, 
• może mieć osobowość narcystyczną, posiada znaczne braki w wiedzy z zakresu komunikacji i interakcji międzyludzkich oraz empatii, 
• zwykle przeciwnikiem mobbera staje się pracownik, który otwarcie krytykuje zachowanie osoby stosującej mobbing – mobber będzie dążył do zdewaluowania reputacji tego pracownika,   
• nie odróżnia umiejętności przywódczych od szykanowania, 
• reaguje na krytykę obojętnością lub agresją i wściekłością, 
• jest skoncentrowany na sobie, ma potrzebę dominacji i kontroli nad innymi, 
• często działa bez skrupułów, nie przejmuje się moralnymi czy etycznymi normami. 

Przykłady mobbingu w pracy i jego konsekwencje 

Znając profil osobowościowy mobbera, możliwe jest opracowanie charakterystyki sytuacji, w których dochodzi do mobbingu (zarówno ze strony osoby doświadczającej mobbingu, jak i zachowań stosowanych przez mobbera). Przede wszystkim należy podkreślić, że jednorazowy konflikt nie jest mobbingiem! Przykładem takiego zachowania jest np. jednorazowy akt zachowania wobec pracownika, taki jak ośmieszenie lub zlekceważenie. 

Podczas konfliktowej sytuacji strony będą dążyć do rozwiązania, kompromisu, natomiast w mobbingu to zjawisko nie występuje. Ponadto konflikt trwa krótko, mobbing jest zjawiskiem długotrwałym. Konflikt wynika z różnicy poglądów, przekonań i jego celem nie jest zdewaluowanie drugiej osoby, z kolei mobbing jest działaniem celowym, dążącym do ośmieszania pracownika i jego izolowania. 

Przesłanki, które kwalifikują zachowania do mobbingu to: 

• okres, w którym powtarzają się te zachowania trwający ok. 6 miesięcy (w Kodeksie Pracy brakuje precyzyjnie wskazanego okresu, używa się jedynie określenia „długotrwały”), 
• ofiara mobbingu nie jest w stanie bronić się sama, 
• duża częstotliwość występowania przejawów mobbingu. 

Dolegliwości psychosomatyczne pojawiające się u osób doświadczających zjawiska mobbingu: 

• nerwice, 
• zaniżona samoocena, 
• utrata wiary we własne możliwości, 
• problemy ze snem, 
• przerażenie, przewlekłe poczucie winy, poczucie izolacji, problemy z koncentracją, 
• zmiany nastroju, skłonność do nałogów, unikanie kontaktu z otoczeniem. 

Pracodawca a mobbing – czy jest obowiązek przeciwdziałania mobbingowi w firmie? 

Doświadczenie mobbingu jest bardzo trudne dla ofiary. Dodatkowo występowanie zjawiska mobbingu w pracy negatywnie oddziałuje na całą organizację. Dla osoby doświadczającej mobbingu są to przede wszystkim konsekwencje związane ze zdrowiem psychicznym i fizycznym:  

• depresja,  
• zaburzenia nerwicowe, 
• konsekwencje w życiu społecznym tj. wycofanie się z kontaktów społecznych, izolacja, utrata zatrudnienia. 

Dla organizacji są to w szczególności konsekwencje finansowane, związane z: 

• absencjami w pracy,  
• pogorszeniem wizerunku firmy na rynku, a przez to utrata potencjalnych klientów, ale i talentów,  
• koszty związane z odszkodowaniem dla pracownika, koszty postępowania sądowego, 
• zwiększone koszty na fluktuację kadr,  
• zmniejszenie efektywności świadków mobbingu (w wyniku atmosfery stresu). 

Mobbing w pracy – jakie powinno być działanie pracodawcy? 

Przepisy prawa pracy wskazują na to, że pracodawca jest przez ustawodawcę zobowiązany przeciwdziałać mobbingowi. Co jednak zrobić, żeby do takich sytuacji nie dochodziło, a jeżeli w firmie pojawią się tego typu działania, by pracownicy nie bali się reagować i zgłosić mobbing? 

Warto pamiętać, że reakcja na zachowania mobbingowe uzależniona jest przede wszystkim od zasobów psychicznych, jakimi dysponuje otoczenie mobbera, a także od działań podejmowanych przez kierownictwo i całą organizację. Warto wspomnieć, że w tej sytuacji, oprócz mobbera i osoby doświadczającej mobbingu, zwykle występują również świadkowie mobbingu w pracy. 

Działania po stronie firmy w zakresie mobbingu w pracy 

Istnieją działania, których wprowadzenie może znacząco ograniczyć ryzyko występowania mobbingu, a także poszerzyć świadomość na temat tego, na czym polega mobbing w pracy, jakie są rodzaje mobbingu i jak dokonać zgłoszenia mobbingu. 

Jakie działania warto wdrożyć? 

• Opracowanie polityki antymobbingowej w organizacji. 
• Dbanie o kulturę organizacyjną, w której powszechna jest otwartość w komunikacji, zagwarantowane prawo do krytyki, swoboda do wypowiadania się, otwartość, eliminacja strachu i lęku w obawie przed wypowiadaniem się i zgłoszeniem podejrzenia o występowanie przejawów mobbingu lub po prostu konfliktowej sytuacji, aby nie dopuścić do eskalacji (działanie profilaktyczne). W budowaniu zdrowej kultury w pracy pomocny będzie audyt wellbeingowy. 
• Szkolenia antymobbingowe, które omawiają pojęcie mobbingu, przykłady mobbingu w pracy oraz postępowanie w przypadku występowania tego typu sytuacji w firmie. 
• Zapewnienie wsparcia psychologicznego dla pracowników, dzięki czemu pracodawca ma wgląd do zanonimizowanego jakościowego i ilościowego raportu, co pozwoli na monitorowanie sytuacji w jego organizacji. 

Częstość występowania zjawiska mobbingu wśród polskich pracowników jest sygnałem alarmowym dla pracodawców. Tym bardziej, że sytuacje takie oddziałują nie tylko na osobę doświadczającą tego zjawiska, ale także na funkcjonowanie całej firmy. Chcąc uniknąć skutków występowania mobbingu w pracy, warto podjąć działania mające na celu zniwelowanie zagrożenia, a także podniesienie u pracowników świadomości i odporności psychicznej. 

Chcesz wdrożyć działania antymobbingowe w organizacji? Skontaktuj się z nami. Nasz specjalista doradzi Ci w zakresie polityki antymobbingowej, a także zadbania o kulturę organizacyjną, szkolenia oraz wsparcie psychologiczne dla zespołu.